تیمارهای مختلف آبیاری بر تجمع اسانس، ترکیبات آن و برخی صفات اکوفیزیولوژیکی در رازیانه

تولید گیاهان دارویی می تواند تحت تاثیر ژنوتیپ و عوامل محیطی مانند محدودیت آب قرار گیرد. بر همین اساس، یک آزمایش دو ساله مزرعه ای برای ارزیابی واکنش توده های بومی رازیانه به محدودیت آب طی سال های 1390- 1389 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز اجرا گردید. آزمایش ها در قالب طرح کرت های خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار پیاده شد که در آن سطوح آبیاری (آبیاری بعد از 60، 90، 120 و 150 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس a) در کرت های اصلی و سه توده بومی رازیانه (توده بومی همدان از ایران و دو توده ازمیر و گازی آنتپ از ترکیه) در کرت های فرعی قرار گرفتند. افزایش فواصل آبیاری از 60 میلی متر به 150 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس a به ترتیب منجر به کاهش30، 24، 27 و 41 درصدی کلروفیل a، کلروفیل b، محتوای نسبی آب برگ و پتانسیل آب برگ و افزایش 41 ،23 و هشت درصدی پرولین، قندهای محلول برگ و دمای برگ در مرحله شروع گلدهی گردید. ارتفاع بوته، قطر ساقه، تعداد شاخه های فرعی، تعداد چتر در بوته، تعداد دانه در چتر، تعداد دانه در چترک، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیکی و عملکرد دانه نیز بر اثر محدودیت آب کاهش، ولی تعداد چترک در هر چتر افزایش یافت. بیشترین عملکرد بیولوژیکی (5196 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد دانه (1914 کیلوگرم در هکتار) از تیمار آبیاری پس از 60 میلی متر تبخیر از تشتک و کمترین مقادیر عملکرد بیولوژیکی (4060 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد دانه (1292 کیلوگرم در هکتار) از تیمار آبیاری 150 میلی متر تبخیر از تشتک به دست آمد. عملکرد دانه توده ازمیر (1764 کیلوگرم در هکتار) بیشتر از توده های گازی آنتپ (1595 کیلوگرم در هکتار) و همدان (1629 کیلوگرم در هکتار) بود. میانگین عملکرد بیولوژیکی در توده ازمیر (5121 کیلو گرم در هکتار) نسبت به دو توده همدان (4721 کیلو گرم در هکتار) و گازی آنتپ (4604 کیلو گرم در هکتار) بالاتر بود. بیشترین درصد اسانس دانه ها 58 روز پس از گلدهی به دست آمد، در حالی که درصد اسانس با رسیدگی دانه ها کاهش پیدا کرد. کمترین درصد اسانس (78/2 درصد) در دانه های حاصل از تیمار آبیاری پس از 60 میلی متر تبخیر از تشتک و بیشترین آن (60/3 درصد) در تیمار آبیاری پس از 150 میلی متر تبخیر از تشتک به دست آمد. بیشترین عملکرد اسانس (29/54 کیلوگرم در هکتار) از تیمار آبیاری پس از 60 و کمترین آن (45/46 کیلوگرم در هکتار) از تیمار آبیاری پس از 150 میلی متر تبخیر از تشتک حاصل شد. توده ازمیر (34/53 کیلوگرم در هکتار) عملکرد اسانس بیشتری را نسبت به توده های همدان (93/48 کیلوگرم در هکتار) و گازی آنتپ (87/47 کیلوگرم در هکتار) تولید کرد. مهمترین اجزای اسانس رازیانه شامل آنتول، استراگول، فنچون و لیمونن بود که استراگول، فنچون و لیمونن بر اثر کمبود آب کاهش، ولی آنتول افزایش یافت. به نظر می رسد با توجه به محدودیت منابع آب در منطقه، آبیاری پس از 90 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر و توده ازمیر برای تولید دانه و اسانس مناسب باشد.